Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Bilgin C. (Yürütücü), Kulakoğlu F., Taşkıran H., Mayda S., Gürün K. , Somel M.
Anadolu’da büyük kedi türleri, tarihin ilk çağlarından itibaren insan yaşayışında önemli bir rol oynamıştır.
Tarihsel dönemler boyunca gerek prestij göstergesi olarak gerek kürkleri için avlanan kedigiller ailesinin üyesi
leoparların sayıları günden güne azalsa da, yakın zamanda Güney Anadolu bölgesinde tekrar ortaya
çıkmışlardır. Anadolu’daki aslan popülasyonunun ise 19. yüzyıl sonlarında maalesef tamamen nesli tükenmiştir.
Büyük kedilerin Anadolu coğrafyasına nasıl ve hangi kaynak popülasyondan geldiği, nasıl bir çeşitlilik içerdiği
ve bu çeşitliliğin Anadolu dışındaki türlerle olan bağlantısı hakkında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu
proje ile Anadolu büyük kedilerinin, Paleolitik’ten günümüze kadar tarihlenen arkeolojik alanlardan ve müzeden
elde edilmiş kemik örnekleriyle antik DNA (aDNA) eldesi ve genetik analizleri hedeflenmektedir. Sunulan proje
ile, ülkemiz toprakları tarihinde önemli bir yere sahip ve halen korunmaya çalışılan büyük kediler tarihsel
süreçleri göz önüne alınarak ilk kez araştırılacak ve önemli bir litetatür boşluğu ortadan kalkacaktır.
Bu projede Ege Üniversitesi Tabiat Tarihi Müzesi’nden 20. yüzyıla tarihlenen tahnit edilmiş 2 adet leopar doku
örneği ile, Boğazkale (Çorum), Kültepe (Kayseri), Karain Mağarası (Antalya) arkeolojik kazılarından
Paleolitik’ten günümüze büyük kedi kemikleri analiz edilecektir. Kemiklerin bir kısmında radyokarbon
ölçümleriyle yaş tayini yapılması planlanmaktadır. Genetik çalışmalar kapsamında ise, listelenen kazı
alanlarından belirlenecek yaklaşık 40 örnek arasından büyük kedigillerden (aslan veya leopar) olduğu tespit
edilen örneklerde aDNA analizleri yapılması planlanmaktadır. aDNA çalışma yöntemleri kısaca; aDNA
izolasyonu, kütüphanelerin hazırlanması, elde edilecek genom verisi ile popülasyon bazında zaman ve bölgeye
dayalı değişimleri gözlemlemek ve bunu dünya genelindeki modern kedigillerle karşılaştırmalı olarak
değerlendirmektir. Kütüphanelerin hazırlanması kapsamında çok eski örneklerden antik DNA’yı verimli bir
şekilde elde etmek amacıyla tek-iplikli (single-stranded) kütüphane hazırlığı Türkiye’de ilk defa denenecektir.
Önerilen proje toplamda 7 iş paketinden oluşmaktadır ve çalışmanın 36 ayda tamamlanması planlanmaktadır.
İlk aşamada (İP1-3) örneklerin temini ve kütüphane hazırlıkları ile dizilenmeleri, takip eden aşamalarda (İP4-7)
ise karbon tarihlendirmesi ve elde edilen DNA dizilerinin kapsamını arttırarak filogenetik ve popülasyon genetiği
analizlerinin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. aDNA analizleri Orta Doğu Teknik Üniversitesi antik DNA
laboratuvarında Prof. Dr. Mehmet Somel’in danışmanlığında gerçekleştirilecektir. Arkeogenetik çalışmada
alanlarında uzman araştırmacılar ve danışmanlar görev alacaklardır. Bu proje ile henüz hiçbir çalışmaya konu
olmayan Anadolu aslan ve leoparlarının genetik tarihinin ortaya çıkarılması ve Anadolu coğrafyasının tarihsel
değerlerine ışık tutulması hedeflenmektedir. Bu sayede örnek niteliği taşıyan bu proje daha sonraki çalışmalar
için önemli bir ön veri sağlayacaktır. Bunun yanında bilim camiasına yeni ve donanımlı araştırmacılar
kazandırılacaktır.